Improvisatie: de kunst om zonder aanloop over de afgrond te springen (Georg Thomalla)

Improviseren doe ik al sinds m’n jeugd. Mijn eerste lerares werd soms wanhopig van al dat uit-m’n-hoofd- gespeel, maar -gelukkig- kreeg ik later docenten die me daarin goed hebben begeleidt. Daarbij moet ik in het bijzonder Henco de Berg en Ansgar Wallenhorst noemen.
Aan hun lessen bewaar ik dierbare herinneringen. Wat maakt improviseren nu zo mooi? Allereerst kun je een onbekend orgel sneller doorgronden, je bent veel meer met het instrument zélf bezig. Ook is het eenvoudiger om een instrument wat misschien niet direct geschikt is voor een bepaalde stijl, toch ‘in de richting van’ te duwen. Dat levert vaak interessante confrontaties op! Verder geeft de muziekgeschiedenis aan het improviseren nog altijd een bijzondere status: tot ver in de 19e eeuw was er sprake van een harmonieus samengaan van improvisator, componist én uitvoerende in een persoon. Recitals van bijvoorbeeld Franz Liszt waren een combinatie van compositie en improvisatie, waarbij er ook binnen een stuk geïmproviseerd kon worden.
De eerste cd opnemen op een nieuwbouworgel is een fijn maar ook enigzins lastig project. Het instrument zal op z’n best moeten klinken, tegelijkertijd heb je persoonlijke voorkeuren en het instrument is het eerste uitgangspunt … Je vraagt je af: wat voor stijl heeft het orgel?
Dat is hier niet makkelijk te beantwoorden. Omdat het orgel zo geïntoneerd is dat je de registers maximaal kunt combineren, is er ruimte voor een kleurig palet aan stijlen. Dat betekent niet dat ‘veel registers open’ automatisch het beste is; Om een klank te realiseren die bijvoorbeeld Duits-romantisch is (zoals in de Koraalfantasie en de Nocturne), Frans-symfonisch (Triptiek & Symfonie) of meer barok (Praeludium & Franse Suite), moet je goed je oren gebruiken. Hoewel het orgel qua dispositie gebaseerd is op een klassiek Rug- en Hoofdwerk (met uitbreidingen in de keus aan 8-voets registers), zit de grootste kracht in de kleuren die ontstaan door alle werken met elkaar te verbinden. Zo klinkt in de fuga in de Schalmei 4’ van het zwelwerk onder andere samen met Dulciaan 8’ van het rugwerk. Niet echt gedacht vanuit barokke traditie, maar qua klank overtuigend! Iets dergelijks gebeurt in de Koraalfantasie, waar het rugwerk niet apart van de andere werken wordt gezet (zoals je bij andere orgels misschien wel zou doen). Hier vormt alles één geheel.

Geen verwachtingen, maar eerder ideeën (Charles Tournemire)

Bovenstaande uitsprak van de Franse improvisator en componist Tournemire is voor de improvisator een uitdaging! Het is de kunst
om niet te verstarren in maniertjes. Daarom werden voor cd 1 en de tracks 1-3 van cd 2 thema’s, vorm, registraties en inhoud globaal
voorbereid, zodat er voldoende ruimte voor spontaniteit bleef. Ook bestudeer je regelmatig onbekende vormen en stijlen om zo de 'bibliotheek’ uit te breiden.